خدمات تحویل مدرک از جمله مفاهیمی است که در جامعه علمی - و حتی بعضا برای دست اندرکاران کتابداری و اطلاع رسانی- , مصادیق و جنبه های مختلف آن آنگونه که باید مورد تحلیل قرار نگرفته و روشن نیست. برخی هنوز تفاوت تحویل مدرک و تأمین مدرک را به خوبی نمی دانند و این دو را یکی می دانند به عنوان مثال طرح تحویل مدرک برای کتابخانه های دانشگاهی ایران با نام "طرح تأمین مدرک" تدوین شده است که گویای این مطلب است که تهیه کنندگان طرح تحویل و تأمین را مترادف دانسته اند. "حال آنکه تأمین مدرک در حوزه فراهم آوری و مجموعه سازی است و تحویل مدرک در حوزه خدمات اشاعه اطلاعات قرار می گیرد" (عصاره و حیدری, ۱۳۸۳). همچنین هنوز به این پرسش که آیا خدمات تحویل مدرک بخشی از امانت بین کتابخانه ای و اشتراک منابع است یا بالعکس پاسخی روشن داده نشده است. برخی تحویل مدرک را جزئی از امانت بین کتابخانه ای می دانند(نشاط, ۱۳۷۹). برخی نیز معتقدند در خدمات تحویل مدرک بازستانی مدرک ارائه شده مد نظر نیست اما در امانت بین کتابخانه ای و نظام های اشتراک منابع, مدرک برای مدت معینی در اختیار یک فرد یا سازمان قرار می گیرد و پس از اتمام مدت زمان باید بازگردانده شود(عصاره و حیدری, ۱۳۸۳).
این ابهام و نبود اجماع در تعاریف خدمات تحویل مدرک تا حدودی در منابع کتابداری و اطلاع رسانی نیز تا اندازه ای مشهود است.
واژه نامه علوم کتابداری و اطلاع رسانی در مقابل عبارت Document Delivery از "تحویل مدرک /سند" استفاده نموده است (اسدی گرکانی و اباذری, ۱۳۸۰). واژگان کتابداری ابوالفضل هاشمی نیز Document Delivery را معادل تحویل سند دانسته است (هاشمی, ۱۳۷۹). این در حالیست که در دانشنامه کتابداری و اطلاع رسانی مدخلی تحت عنوان تحویل مدرک یا Document Delivery وجود ندارد (سلطانی و راستین, ۱۳۷۹). فرهنگ فشرده کتابداری و اطلاع رسانی, فراهم کردن متن کامل مدرک از طریق سفارش الکترونیکی را تحویل مدرک دانسته است (کنین, ۱۳۷۸), حال آنکه به نظر می رسد تحویل الکترونیکی یکی از شیوه های تحویل مدرک است که نسبت به تحویل مدرک رابطه اخص دارد. در دایره المعارف کتابداری و اطلاع رسانی نیز هیچ مطلبی در باره تحویل مدرک وجود ندارد.
برخی تحویل مدرک را فعالیتی دانسته اند که به ارائه مدرک یا اطلاعات به کاربر می شود, در حالی که تأمین مدرک را بخشی از فرآیند تحویل مدرک دانسته اندکه به منظور تهیه اطلاعات انجام می شود(منتظر,۱۳۸۱).
واژه نامه پیوسته ODLIS تحویل مدرک را تهیه مدارک اعم از منتشر شده یا منتشر نشده بر اساس هزینه ای مشخص می داند. پائو تحویل مدرک را نوعی اشاعه اطلاعات دانسته است که هدف نهایی ارائه مدارک ارزشمند است (پائو, ۱۳۸۰). مارکینکو تحویل مدرک را انتقال تصویری از اصل مدرک به کاربر نهایی دانسته است (مارکینکو, ۱۹۹۷); هر چند که اعتقاد دارد که این تنها تعریفی ساده از خدمات تحویل مدرک است و فرآیند تحویل مدرک بسیار پیچیده تر از آن است که در تعاریف می آید. از نظر سوزان وارد تحویل مدرک عبارت است از تهیه مقالات چاپ شده یا ارائه شده در کنفرانس ها و گزارشهای مورد نیاز کتابخانه در صورتی که در کتابخانه موجود نباشند (وارد, ۱۹۹۷). این در حالی است که مالکولم اسمیت در مقاله خود تحویل مدرک و تأمین مدرک را در کنار هم آورده و مترادف دانسته است (اسمیت, ۱۹۹۶). منیرخلیل نیز در نگاهی کلی و عام معتقد است تحویل مدرک عبارت است از هر گونه تلاش کتابخانه که منجر خواهد شد تا اطلاعات به دست کاربر برسد (خلیل, ۱۹۹۳).
با نگاهی به این تعاریف می توان خدمات تحویل مدرک را اینگونه توصیف نمود:
تهیه و برقراری امکان دسترسی به مدرک اعم از منتشر شده یا منتشر نشده، در شکل چاپی یا غیر چاپی, بنابر درخواست در قبال دریافت وجه یا مفاد یک قرار داد برای یک فرد یا سازمان.
منبع: www.aftabir.com
