کتابخانه های سیار
وسیله نقلیه ای که به عنوان شعبه سیار کتابخانه برای حمل کتاب مجهز شده باشد. این وسیله معمولا در مناطقی به کار گرفته می شود که کتابخانه ندارند یا دسترسی به کتابخانه در آنها به سادگی میسر نیست. اولین کتابخانه های سیار توسط گاری به اطراف فرستاده می شد.در چین و هند و برخی کشورهای پهناور دیگر صندوقهای کوچک کتاب توسط افراد نیز حمل می شد و در برخی مناطق کویری از شتر استفاده می کردند.پس از بوجود آمدن وسایل نقلیه موتوری، کتابخانه های سیار موتوری نیز احداث شد. اولین کتابخانه های سیار توسط کشورهای اروپایی به راه افتاد. در انگلستان در 1859 موسسه وارینگتون اقدام به راه اندازی یک کتابخانه سیار کرد. در اواخر قرن نوزدهم کلیه مناطق روستایی انگلستان تحت پوشش کتابخانه های سیار و ثابت متعددی قرار گرفت. در آمریکا اولین کتابخانه سیار در سال 1905 دایر شد، در سال 1916 یک کتابخانه در یک دستگاه اتومبیل فورد ساخته شد که گنجایش 400 جلد کتاب را داشت. در سال 1965 تعداد کتابخانه های سیار ایلات متحده به 2 هزار رسید. کتابخانه های سیار جدید به انواع ابزار سمعی و بصری تجهیز شده اند. در فرانسه علاوه بر اتومبیل از قطار نیز استفاده میکنند.در ژاپن اولین کتابخانه سیار در سال 1946 آغاز به کار کرد و در سال 1958 کلیه کتابخانه های عمومی دارای یک یا چند دستگاه کتابخانه سیار بودند. در روسیه شوروی در سال 1948 حدود 55 وسیله نقلیه به عنوان کتابخانه سیار به راه افتاده بود و برای نواحی سردسیر از هلی کوپتر استفاده می شد و به آن بیبلیوکوپتر می گفتند. علاوه بر این بسیاری از کشورهای آسیایی، اروپایی، آفریقایی و اقیانوسیه نیز دارای کتابخانه های سیار هستند. در ایران اصطلاح کتابخانه سیار برای اولین بار توسط خانبابا بیانی در مقابل معادل فرانسوی آن Bibliotheque circulaire در کتاب توسعه کتابخانه های عمومی 1334 به کار برده شد. در دهه 1340 اقداماتی صورت گرفت که غالبا عمری کوتاه داشت از آنجمله است اقدامهای ( انجمن کتاب) انتشارات فرانکلین، وزارت فرهنگ و هنر. اما مهمترین کتابخانه های سیار توسط کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان پایه گذاری شد. اولین آن در 15 مهر 1345 بر روی اتوبوسی بود که به محله جوادیه و نازی آباد در جنوب تهران اختصاص یافت و گنجایش 2 هزار جلد داشت. سپس کانون اقدام به راه اندازی کتابخانه های سیار برای عشایر کرد که با موفقیت بسیار همراه بود. وسیله کتابرسانی ابتدا قاطر و بعد موتور سیکلت بود و بعدا از چند جیپ ارتشی نیز استفاده شد. کتابخانه های سیار عشایری با عشایر کوچ می کرد. در سال 1353 کانون دارای 17 واحد کتابخانه سیار عشایری بود. کتابهای کتابخانه های سیار در 5 تا 6 هزار جلد در 50 تا 60 صندوق قرار داده می شد و هر کتابخانه سیار 50 تا 60 روستا را زیر پوشش داشت. کارهای مقدماتی تهیه وسیله نقلیه جدید یه نحوی که بهبود کیفی شیوه کتابرسانی را موجب شود از آذر ماه سال 1351 آغاز شد. پس از بررسیهایی چند سرانجام در مرداد 1352 اولین وسیله نقلیه خریداری شد و برای تنظیم درون آن یه صورت یک کتابخانه سیار به دست متخصصان سپرده شد. تکمیل آن حدود یکسال به طول انجامید و قرار شد در منطقه قزوین در مساحتی به شعاع 30 کیلومتر از مرکز شهر اقدام به توزیع و تعویض کتاب بنماید. این وسیله نقلیه طاووس نامیده شد و مجهز بود به موتور برق و تجهیزات دیگر از جمله پروژکتور، ضبط صوت و غیره. لذا می توانست فیلم و اسلاید هم نشان دهد و این در جذب کودکان روستایی بسیار موثر بود.طاووس اولین کتابخانه سیاری بود که در ایران ساخته شد.
از طرفی کتابخانه ملی نیز برای اولین بار در سال 1343 اقدام به راه اندازی یک کتابخانه سیار کرد. این کتابخانه از طرف یونسکو به کتابخانه ملی اهدا شد و کتابهای آن راکه حدود دوهزار جلد بود موسسه انتشارات فرانکلین اهدا کرد. این کتابخانه به بزرگسالان کتاب توزیع می کرد ولی رفته رفته استفاده از آن بکندی گرایید. در سال 1354 ماشین بلا استفاده در گوشه ی کتابخانه افتاده بود ولی در پاییز همان سال مجددا راه اندازی شد و با ظرفیتی معادل 5500 جلد کتاب در آبان سال 1355 در هفته کتاب آغاز به کار کرد. با انقلاب اسلامی کار کتابرسانی مجددا تعطیل شد و ماشین کتابخانه ظاهرا در سالهای جنگ ایران و عراق به جبهه فرستاده شد.
"دانشنامه کتابداری و اطلاع رسانی"
