گروه خدمات ویژه کتابداری به عنوان یکی از بخشهای شورای کتاب کودک، به منظور شناخت، معرفی، تولید، مناسب سازی و ارائه آثار مناسب برای کودکان و نوجوانان با نیازهای ویژه فعالیت میکند. این نیاز یا در گزینش و مناسب سازی از میان کتابهای موجود در بازار نشر است یا تولید کتابهایی خاص و هماهنگ با نوع نیاز مخاطبان را شامل میشود.
اهداف :
- توجه به نقش کتاب در همسازی کودک ویژه با جریان زندگی
- ایجاد انگیزه و کشش برای مطالعه
- سهولت دستیابی به کتاب و اطلاعات
- یکسان سازی محیطهای آموزشی و مطالعاتی برای کودکان با ویژگیهای گوناگون
- معرفی کتابهای برگزیده برای کودکان ویژه
- معرفی چهره کودک معلول در ادبیات
- بررسی مناسبسازی وتولید منابع کتابخانهای برای کودکان و نوجوانان با نیازهای ویژه
انتشار کتابنقش کتابهای کودکان در همسازی کودکان معلول با جریان زندگی روزمرهدر سال ۱۳۶۱ با ترجمه خانم ثریا قزل ایاغ نخستین گام برای تشکیل این گروه بود. در سال ۱۳۶۶ اولین جلسه در مورد کتاب و کودک معلول با هماهنگی خانم نسریندخت عماد خراسانی و حضور اعضای علاقهمند و صاحب نظر در شورا برگزار شد. هر چند این جلسات ادامه نیافت اما حاصل آن تهیه چند کتاب حسی ـ لمسی پارچهای بود. تا اینکه در سال ۱۳۷۳ در اولین گردهمایی دانشجویان نابینا در دانشگاه تهران به ابتکار خانم نوش آفرین انصاری و تدریس دو واحد درس خدمات ویژه کتابداری به برنامه درسی رشته کتابداری، تفکر پدیدآیی، گروه ویژه در شورا ایجاد شد. پس از آن به تدریج و با توجه به ویژگیهای گوناگون مخاطبان، به پنج زیر مجموعه مختلف تقسیم شد. هر یک از از زیر مجموعههای گروه خدمات ویژه کتابداری در سه زمینه فعالیت میکنند :
۱- بررسی و گزینش نمونههای مناسب از بین ادبیات منتشر شده
۲- مناسب سازی آثار منتشر شده ،
۳- آفرینش نمونههای مناسب
زیر مجموعههای گروه خدمات ویژه کتابداری عبارتند از :
۱- کتاب و کودک نابینا- کتاب های حسی ـ لمسی۲- کتاب و کودک کم توان ذهنی
- کتاب گویا
- کتاب بریل
۳- کتاب و کودک ناشنوا
۴- کتاب و کودک بیمار
۵- کتاب و کودک محروم اجتماعی
کتاب و کودک نابینا
کتابهای حسی ـ لمسی
در سال ۱۳۷۰ پس از پیشنهاد طرح کتابهای حسی ـ لمسی به هیات مدیره جلسهای برای معرفی وارائه این طرح برای اعضاء شورا برگزارشد که منجر به تهیه کتابگل یا پوچ، شد.
در سال ۱۳۷۲ پس از برگزاری کارگاه ساخت کتابهای لمسی در مرکز نابینایان خزانه و سپس ارائه این طرح به دانشکده هنر الزهرا، ۱۵ کتاب لمسی با کمک دانشجویان ساخته شد.
پس از آن در سالهای ۱۳۷۵-۱۳۷۱کارگاه ساخت کتابهای لمسی در شورا و موسسه پژوهشی کودکان دنیا برگزار شد و پس از آن جلسات رسمی کتابهای حسی ـ لمسی ادامه یافت. در سال ۱۳۷۹دو عنوان کتاب برای طرح آکندن اینترنشنال و در سال ۱۳۸۰ ده عنوان کتاب برای طرح یونیسف تهیه شد.
کتاب گل یا پوچ (زهرا فرمانی ، مهین محجوبی، ۱۹۹۹)
در فهرست کتابهای برگزیده برای کودکان و نوجوانان معلول IBBY ۱۹۹۹ و کتابهای نخ و سوزن (فریبا کیهانی ، ۲۰۰۰) و خانه پیرزن (فریبا کیهانی، ۲۰۰۰) در فهرست سال ۲۰۰۱ آمده است. هماهنگ کننده فعالیتهای گروه تا پایان سال ۱۳۸۰ خانم زهرا فرمانی بوده است.
کتابهای گویا
کتاب گویا یکی از ابزارهایی است که سهولت دسترسی به اطلاعات را برای افرادی که بیناییاشان با مشکل روبروست ، فراهم میسازد. این وسیله در سالهای اخیر و پیشرفت وسایل سمعی ـ بصری به عنوان رسانهای چند منظوره در خدمت اطلاعرسانی و ترویج فرهنگ مطالعاتی برای عموم افراد و به ویژه نابینایان قرار دارد. گروه کتاب گویا با هدف ارائه ادبیات مناسب کودک و نوجوان از طریق تولید کتاب گویا در سال ۱۳۷۳ تشکیل شد.
پیشینه تشکیل این گروه به اولین گردهمایی دانشجویان نابینا در سال ۱۳۷۳ در دانشکده علوم تربیتی و افزودن درس خدمات ویژه کتابداری توسط خانم نوش آفرین انصاری برمیگردد، و بعد از آن نیز خانم ثریا قزلایاغ با ترجمه دستور العمل ضبط کتاب گویا راه را برای پیشبرد اهداف گروه هموار کردند.
انتخاب آثار مناسب برای گویا شدن، آموزش فن بیان و صداسازی برای داوطلبان، آموزش ضبط کتاب گویا نحوه انتخاب موسیقی مناسب برای متن، انتخاب صدای مناسب برای متون مختلف داستانی، ارتباط با استودیوهای ضبط صدا، نظارت در امر ضبط، ارتباط با صاحبان آثار و ناشران برای رعایت حقوق صاحب اثر، ارتباط با نویسندگان و مترجمان برای حضور در استودیو و ضبط صدای آنان، ارتباط با مرکز نابینایان رودکی برای تایید استانداردهای رعایت شده، استفاده از مشاوران نابینا در گروه، ارتباط با مراکز و مدارس نابینایان، ارائه خدمات کتابخانهای به کتابخانههای نابینایان، گویا کردن ۱۲۰ عنوان کتاب در طرحکتابخانه فراگیر(۱)، گویا کردن ۱۰ عنوان کتاب در طرح آکندن اینترنشنال برای پناهندگان افغان، تدوین کتابشناسی کتابهای گویا و بریل، تهیه بروشور گروه، راه اندازی کتابخانه نابینایان حضرت عبدالعظیم، تجهیز کتابخانه نابینایان موسسه خیریه شب چراغ شیراز، تجهیز ۵ کتابخانه سیار یونیسف با کتابهای گویا، تکثیر و ارسال کتابهای گویا برای مراکز فرهنگی مدارس ایرانی خارج از کشور.
برگزاری کارگاههای آموزشی گوناگون در شورا، حضور در کارگاه آموزش کتابداری به کتابداران کتابخانه فراگیر، حضور در سمینار مخاطب شناسی کانون پرورش فکری، حضور در سمینار اولین نمایشگاه اطلاع رسانی با عنوان کتاب برای همه، گویا گردن متون درسی برای دانشجویان، ... از جمله فعالیتهای این گروه است. خانم منصوره شجاعی مسئولیت هماهنگی فعالیتهای گروه کتابهای گویا را برعهده دارند.
کتاب و کودک کم توان ذهنی
پیشینه تشکیل این گروه به سال ۱۳۶۷ و شکل گیری گروه کتاب برای کودک معلول به سرپرستی خانم نسریندخت عمادخراسانی بر میگردد. حاصل کار این گروه تهیه کتاب پارچهای قصه یک تخم مرغ (زهرا فرمانی، ۱۳۶۸) بود. پس از آن فعالیت گروه متوقف شد تا اینکه در سال ۱۳۷۵ با هماهنگی آقای مسعود ناصری فعالیت کتابخوانی و قصهگویی با کودکان کم توان ذهنی در مدرسه بهشت آغاز شد. که ضرورت استفاده از تجربیات متخصصان دیگر را نیز ایجاد کرد. سپس خانم دکتر طلعت کاویانپور جلسات گستردهتری را با والدین کودکان کم توان ذهنی برگزار کردند و استفاده از کتابهای پارچهای، لمسی، ویدیویی به عنوان ضرورتی در ادامه کار گروه مطرح شد.
قصهگویی در مدارس، تجهیز کتابخانه مدارس، همکاری با انجمن حمایت از کودکان کم توان ذهنی، شرکت در سمینارها، مطالعه و بررسی کتابهای داستانی و گزینش آنها، تهیه بروشورهای راهنما، مشاوره و راهنمایی معلمان از جمله فعالیتهای گروه بوده است.
کتاب و کودک بیمار
گروه کتاب و کودک بیمار به منظور تلطیف موقعیت سخت کودکان بیمار از طریق کتابخوانی و قصهگویی در سال ۱۳۷۵ با هماهنگی خانم مریم احمدی آغاز به کار کرد. این گروه با مجموعهای از کتابهای مناسب برای کودک بیمار به صورت کتابخوانان سیار وارد بیمارستانها شد و با کمک مددکاران به ایجاد کتابخانههای کودک بیمارستان همت گمارد و کتابخوانی و قصهگویی برای کودکان را فعالیت اصلی خود دانست. بیمارستانهای تحت پوشش این گروه، بیمارستان کودکان علی اصغر، بیمارستان امام خمینی و بیمارستان قلب است.
کتاب و کودک ناشنوا
گروه کتاب و کودک ناشنوا با کسب تجربههای بسیار و همراه با کودکان ناشنوا دریافت که این کودکان به علت محدودیت در خزانه واژگان، اختلال در صرف و نحو زبان و عدم درک کامل مطالب کتاب، از مطالعه دوری میکنند. پس در سال ۱۳۷۵ با هماهنگی خانمها فرحناز ناصری و ربابه گوهری، در جهت رسیدن به اهداف زیر آغاز به کار کرد :
- ایجاد انگیزه و کشش در کودکان برای کتابخوانی
- کمک به استقلال در کتابخوانی
- شناخت و درک واژهها و مفاهیم ساده و پیچیده
- ایجاد احساس خودباوری و اعتماد به نفس در کودک ناشنوا
فعالیت این گروه با تهیه کتاب ، فیلم ویدیویی بابا برفی (جبار باغچهبان) آغاز شد. مناسب سازی کتابها و تهیه پانویس و واژهنامه برای کتابهای مناسب، اجرای طرح خورجین کتاب در چند مدرسه تهیه دو نمونه کتاب ویدیویی به زبان اشاره، و تهیه سی و هفت کتاب ویدیویی به زبان اشاره همراه با لب خوانی و روشی ارتباط کلی برای طرح کتابخانه فراگیر، تهیه پانزده عنوان کتاب درشت نویسی شده، همکاری در تدوین کتابشناسی کتابهای ویدیویی، برگزاری کارگاه قصهگویی به زبان اشاره در شورا، شرکت در کارگاه آموزش کتابداران کتابخانه فراگیر، مشاوره و راهنمایی معلمان، و بهسازی کتابخانههای مدارس از جمله فعالیتهایی است که گروه انجام داده است.
فعالیتهای گروه خدمات ویژه کتابداری عبارتند از :
- پروژه یونیسف کتابخانههای فراگیر، ۸۰-۱۳۷۹.
- پروژه آکندن اینترنشنال (تهیه ۷۰ نسخه کتاب گویا و حسی ـ لمسی)، ۱۳۷۹.
- پروژه یونیسف “فراخوان برای بهترینداستان باشخصیت کودک معلول” ، ۱۳۸۱.
- همکاری با انجمن نابینایان عصای سفید .
- برگزاری جلسات مشورتی با سازمان استثنایی در تهیه کتابهای درسی .
- ارسال دو کتاب تصویری ـ لمسی به نمایشگاه بین المللی تصویرگران کتاب کودک.
- برگزاری سمینار ”کتاب برای همه“ در نمایشگاه بین المللی کتاب سال ۱۳۷۷.
- برگزاری نمایشگاههای گوناگون درنمایشگاه بین المللی تصویرگران کتاب کودک (۱۳۶۸)، دانشگاه بهزیستی (۱۳۷۳)، فرهنگسرای اندیشه (۱۳۷۴)، موسسه پژوهشی کودکان دنیا (۱۳۷۸)، انجمن آثار و مفاخر (۱۳۷۹). کتاب برای همه : نمایشگاه بین المللی کتاب ۱۳۷۷.
- برگزاری کارگاههایی در مرکز نابینایان خزانه (۱۳۷۳)، سازمان آموزش استثنایی آموزش و پرورش (۱۳۷۳)، دانشگاه الزهرا (۱۳۷۳)، دانشگاه بهزیستی، آموزش و پرورش پیش از دبستان کودکان نابینا (۱۳۷۶)، موسسه پژوهشی کودکان دنیا (۱۳۷۷)، دوره کتابداری برای کتابداران کتابخانه فراگیر، (۱۳۸۱).
- تهیه مجموعه کتابخانه فراگیر، (۱۳۷۸) :
در سال ۱۳۷۹در پی طرح مشترک شورای کتاب کودک، یونیسف، کانون پرورش فکری کودکان و سازمان بهزیستی، کتابخانهای تحت عنوان کتابخانه فراگیر با هدف همسان سازی محیط مطالعاتیوآموزشی برای همه کودکان باویژگیهایگوناگون تاسیسشد.
در این طرح گروه خدمات ویژه کتابداری شورای کتاب کودک مسئولیت تهیه کل مجموعه این کتابخانه را به عهده داشت. کانون پرورش فکری کودکان محل کتابخانه را تامین کرد، سازمان بهزیستی مشاور تخصصی طرح بود و یونیسف حمایت کننده مالی طرح بود.
گروه ویژه موفق شد مجموعهای متشکل از ۱۲۰ عنوان کتاب گویا (از هر کدام پنج نسخه)، ۱۰۰ عنوان کتاب بریل (از هر کدام پنج نسخه)، ۱۰۰ عنوان کتاب مناسب سازی شده (از هر کدام پنج نسخه)، ۱۵ عنوان کتاب حسی ـ لمسی (از هر کدام پنج نسخه)، ۵۰ عنوان کتاب ویدیویی (از هر کدام پنج نسخه) تهیه کند و کتابشناسیهای مربوط به هر یک از آثار را نیز طبق استانداردهای کتابداری تدوین و در اختیار کتابخانه فراگیر قرار دهد. پس از اتمام طرح یک دوره آموزش کتابداری نیز برای کتابداران در محل شورای کتاب کودک برگزار شد.
این کتابخانه که در پارک فدک واقع در میدان رسالت است، در حال حاضر مراجعان ویژه خویش را از خدمات کتابخانهای بهرهمند میسازد.
مسئولیت هماهنگی فعالیتهای گروه را تا سال ۱۳۸۲ خانم زهرا فرمانی، و از آن تاریخ به بعد خانم منصوره شجاعی برعهده دارند