کلیاتی از علوم کتابداری
علوم کتابداری و اطلاع رسانی یا علم اطلاعات و دانش شناسی به مجموعه آموزش‌ها، مطالعات، روش‌ها و تکنیک‌ها در جهت پیشبرد شیوه‌های گوناگون گردآوری، سازماندهی، بازیابی و اشاعه اطلاعات اطلاق می‌شود. دو عنوان "علوم کتابداری و اطلاع رسانی" و "علم اطلاعات و دانش شناسی" که در ادامه آن‌ها را "کتابداری" و "علم اطلاعات" نام می‌بریم، به لحاظ کاربردی و اصول حرفه‌ای تفاوتی ندارند و تنها در محدودیت یا گستردگی مفاهیم به کار رفته متفاوت می‌باشند، بدین ترتیب که علم اطلاعات مفهوم گسترده‌تری را به نسبت علوم کتابداری القا می‌کند و در مقابل اطلاع رسانی همین شرایط را در قیاس با دانش شناسی دارا می باشد. البته لازم به ذکر است آنچه درباره مفهوم عناوین ذکر شد، براساس تعریف جامع این علم قابل اعتنا نمی‌باشد و تنها ممکن است اشکال شناختی در تصور عموم ایجاد کند. بدین منظور که کتاب در کتابداری به مانند مفهوم کلی‌تر یعنی "علم اطلاعات"، صرفا به منزله نوع چاپی و مجلد اطلاعات نمی‌باشد و تمام منابع اطلاعاتی اعم از چاپی، برخط، الکترونیک، صوتی و... را شامل می‌شود.
تعریف کتابداری که پیشتر ذکر شد، متشکل از عناصر مهمی است که هسته اصلی این حرفه را تشکیل می‌دهند و اثر بخشی آن در گرو رعایت اصولی این عناصر می‌باشد که به ترتیب مختصر توضیح هریک از این عناصر بیان خواهد شد.
_ آموزش پیوسته
در ابتدا کتابداری را مجموعه ای از آموزش‌ها، مطالعات، روش‌ها و تکنیک‌ها بیان کردیم. این بدان معناست که کتابداری بیش از هر حرفه دیگری نیاز به تحرکات فکری و اطلاعاتی دارد و مهم‌ترین اصل در آن به روز بودن و حداقل شناخت از علوم نوین و تغییرات نوین علوم می‌باشد. کتابدار وظیفه دارد پیوسته بیاموزد و آموزه‌هایش را در جهت پیشبرد اهداف کتابداری که همان گردآوری، سازماندهی، بازیابی و اشاعه اطلاعات است به کار گیرد.
_ گردآوری
یک مجموعه اطلاعاتی نیازمند شناخت کامل از جامعه هدف و مخاطب، آینده‌نگری، به روز بودن و حتی مدیریت مالی با در نظر گرفتن محدودیت‌ها و خط وخطوط قانونی می‌باشد و ساده انگاری در این زمنیه، رکود بهره‌وری مجموعه را در پی خواهد داشت. مخاطبین هر مجموعه اطلاعاتی از پیش، تعیین شده است که می‌تواند عمومی و یا تخصصی باشد. در نتیجه منابع اطلاعاتی باید متناسب با نیاز اطلاعاتی و سلیقه مخاطبان تهیه و گردآوری شود.
_ سازماندهی
در یک سفر که مسافت زیادی را در پیش دارید قطعا بدون آگاهی قبلی از مسیر منجر به مقصد و استعانت از علائم راهنمایی، یا سفری بدون سرانجام خواهید داشت و یا زمان زیادی در پی آزمون و خطای مسیر از دست خواهید داد. وجود خط مشی واحد جهت نظم بخشیدن به منابع و به تبع آن مشخص نمودن راه‌های دسترسی الزامی بوده و بدون شک بهره‌برداری و استفاده از مجموعه گردآوری شده که هیچگونه نظمی در آن به کار نرفته است، غیر ممکن خواهد بود. سازماندهی منابع اطلاعاتی دقیقا نقش راه‌سازی و نصب علائم راهنمایی در یک مسیر ناشناخته را ایفا می‌کند و هرچه این مسیر بر اصول منطبق باشد، دسترسی ساده‌تر و اثر بخش‌تر خواهد بود. در ابتدا سازماندهی منابع بر پایه اصول زیبایی‌شناسی یا به زبان ساده‌تر بر اساس قطع کتاب‌ها صورت می‌گرفته است. پس از آن بوده که ترتیب موضوعی در راستای تسهیل بهره‌وری مطرح و دانشمندان هریک، علوم را به شیوه‌ای دسته‌‌بندی نمودند. در کل سازماندهی در شکل ساده، به مجموعه اقداماتی اطلاق می‌شود که امکان دسترسی مخاطب و کتابدار را به منابع مختلف بدون هرزگردی و اتلاف وقت فراهم می‌کند و شامل شناسایی موضوع و فحوای منبع، رده بندی، جا نمایی و ارائه علائم راهنمایی و معرفی می‌باشد. ابتدایی‌ترین و در عین حال ضروری‌ترین اقدامات در سازماندهی منابع، فهرست‌نویسی و رده‌بندی و نصب نشانه بازیابی بر روی منبع اطلاعاتی می‌باشد.
_ بازیابی
دستیابی مجدد و یافتن اطلاعات مورد نیاز، یک مهارت و تکنیک قابل بحث و نیازمند آموزش در کتابداری و مدیریت مجموعه‌های اطلاعاتی می‌باشد. شاید در وهله اول تصور یافتن منابع و ارائه خدمات اطلاعاتی به نیازمندان حوزه‌های موضوعی مختلف، چندان دشوار تصور نشود، اما یکی از حیاتی‌ترین رفتارهای کتابدار است که باید با حوصله، آرامش و نهایت تمرکز صورت پذیرد تا ضمن شناسایی صحیح نیاز اطلاعاتی مراجعه کننده اقدام به رفع کامل آن نموده و او را جهت مراجعات آتی نیز ترغیب نماید. این نکته حائز اهمیت است که همواره آنچه از گفتار مراجعه‌کننده بر می‌آید، نشان دهنده نیاز واقعی وی نیست و در بسیاری از موارد یک گفتگوی هرچند کوتاه جهت رسیدن به خواسته حقیقی و اصلی مُراجع ضروری می‌باشد.
_ اشاعه اطلاعات
هدف غایی تمام فعالیت‌های کتابداری، اشاعه اطلاعات (صحیح) و گسترش آن به شکل کاربردی در جهت رفع نیازهای مرتبط می‌باشد. دلیل حضور مراجعه‌کننده به یک مرکز اطلاع‌رسانی (کتابخانه)، می‌تواند سرگرمی و فراغت، علمی و پژوهشی و یا نیاز به افزایش مهارت در یک حوزه موضوعی به هر دلیلی باشد، در نتیجه کارکنان مراکز اطلاع‌رسانی با آگاهی‌بخشی و اطلاع‌رسانی، نیازمندان اطلاعات را به سمت دانش مقتضی از منابع معتبر سوق می‌دهند و بهبود معرفت و بینش جامعه هدف را نقطه آرمانی فعالیت خود می‌دانند.
با توجه به آنچه بیان شد نقطه آغاز و پایان یک فعالیت کتابداری که به ترتیب گردآوری و اشاعه اطلاعات، مشخص گردید. در مورد آموزش پیوسته این توضیح لازم است می‌توان از آن به عنوان پیش‌نیاز حرفه کتابداری نام برد. در واقع آموزش و دانش‌افزایی مستمر یک کتابدار شاید در ظاهر به طور مستقیم تاثیر بر روند مجموعه فعالیت او نداشته باشد و تنها به خودش مرتبط باشد اما تاثیر غیرمستقیم آن اگر بیشتر از سایر موارد نباشد، کمتر نخواهد بود و بدون شک کلیت فعالیت‌های کتابداری و اطلاع‌رسانی نتیجه آموزش مستمر کتابدار می‌باشد.
