فرهنگ‌های کتابداری.فرهنگ‌های کتابداری فهرست الفبایی اصطلاحات حوزه کتابداری و اطلاع‌رسانی است که معمولا دارای تعریف و توصیف کافی هستند.
در حوزه کتابداری در جهان، فرهنگ‌های یک زبانه و دو زبانه بسیاری منتشر شده، یکی از فرهنگ‌های قدیمی، حوزه واژه‌نامه‌ای است که هارود در 1938 با عنوانLibrarian's Glossaryمنتشر کرد، این اثر بارها با ویرایش‌های مختلف منتشر شده و دهمین ویرایش آن در سال 2005 با عنوانHarrod's Librarian Glossary and Reference Bookشامل راهنمای 200,10 واژه و سازمان و پروژه و کوتاه‌نوشت در حوزه علومکتابداری، مدیریت اطلاعات، نشر، و مدیریت آرشیو در 735 صفحه منتشر شد. انجمن کتابداران امریکا هم با انتشار A.L.A Glossary library Terminologyدر سال 1943 از پیشگامان این حوزه محسوب می‌شود، این واژه‌نامه بار دیگر در 1983 توسط این انجمن در 245 صفحه منتشر شد.
یکی از واژه‌نامه‌های دو زبانه کتابداری که در سال 2003 توسطK.G. Saur در 524 صفحه منتشر شد واژه‌نامه‌ای انگلیسی ـ آلمانی، آلمانی ـ انگلیسی است و واژه‌های مربوط به اطلاع‌رسانی، کتابشناسی، و جز آن را دربردارد.
دیگر،Elsevier's Dictionary of Library Scienceاست که ضمن تعریف واژگان این حوزه به انگلیسی، معادل‌ها را به فرانسوی، اسپانیولی، ایتالیایی، آلمانی، و عربی هم آورده است، ویرایش سوم آن در سال 1973 منتشر شد و بالغ بر 718 صفحه است.
در سال‌های اخیر فرهنگ‌های کتابداری رشد و توسعه یافته و هم‌اکنون بسیاری از آنها به‌صورت پیوسته در اینترنت قابل دسترسی‌اند.از جمله آنها می‌توان به فرهنگ>اُدلیساشاره کرد که هم‌اکنون تعداد 4200 شناسه پذیرفته شده و ارجاعی را در خود جای داده است (4). فرهنگ فوق در سال 2004، در 788 صفحه توسط Libraries Unlimitedبه‌صورت چاپی هم منتشر شد.
کتابداری نوین در ایران، میانه دهه 1340 و با تأسیس گروه کتابداری در دانشگاه تهران آغاز و از همان ابتدا، همراه با تدریس کتابداری، فرهنگ‌های کوچکی نیز تدوین شد. در 1344، کتابخانه مرکزی دانشگاه تهران، تهیه اصطلاحات کتابداری را لازم دانست. به ابتکار ایرج افشار، رئیس کتابخانه، و با همکاری انجمن کتابداران ایران که در آن ایام به تازگی ایجاد شده بود، "فرهنگ اصطلاحات کتابداری" تهیه شد که چاپ مقدماتی آن مشتمل بر 366 شناسه در دفتر سوم نشریه کتابداری (1349) به چاپ رسید. در 1350 همین فرهنگ به‌صورت مستقل در مرکز خدمات کتابداری*منتشر شد. این فرهنگ با استفاده از "فرهنگ اصطلاحات کتابداری انجمن کتابداران امریکا" (چاپ 1966) و "اصطلاحات کتابداری چهار زبانه یونسکو" (1962) تهیه شده بود.
در 1352 دو واژه‌نامه کوچک منتشر شد."واژه‌های کتابداری" تألیف هوشنگ اعلم، وواژه‌نامه کوچک کتابداریتألیف مهدی مجتبوی نائینی، که اولی را "فرهنگستان زبان ایران" و دومی را "انجمن کتابداران ایران" منتشر کردند و هر دو شامل واژه‌های انگلیسی همراه با معانی فارسی آنها بودند.
اصطلاحنامه علم اطلاع‌رسانی و دکومانتاسیون(1357)، از آثار مشترک اتحادیه بین‌المللی مراکز مدارک (فید) و یونسکو را محمدحسین دانشی و عبدالحسین آذرنگ ترجمه کردند که در مرکز اسناد فرهنگی آسیا چاپ شد. این فرهنگ سه زبانه (انگلیسی ـ فرانسه ـ فارسی) نخستین فرهنگی بود که تمامآ از یک متن اصلی ترجمه شد. در همین سال، پوری سلطانی با همکاری مهدی مجتبوی نائینی،اصطلاحنامه کتابداریرا تدوین کردند که انجمن کتابداران ایران آن را منتشر ساخت. این کتاب دارای 845 شناسه بود که 250 مورد آن را شناسه‌های ارجاعی تشکیل می‌دادند.
ویرایش دوم اصطلاحنامه کتابداری و اطلاع‌رسانی(1365)، تدوین پوری سلطانی و فروردین راستین، دارای 2338 شناسه است که 1207 مورد از آنها اصلی هستند. ویرایش سوم همین اثر با عنواندانشنامه کتابداری و اطلاع‌رسانی(1379) را انتشارات فرهنگ معاصر منتشر کرده است (:1 174-175).
در فاصله ویرایش اول
تا سوم اثر فوق، واژه‌نامه‌های دیگری در زمینه علوم کتابداری و اطلاع‌رسانی منتشر
شدند.فرهنگ اصطلاحات دکومانتاسیون(1359) تألیف عبدالحسین آذرنگ، وواژه‌نامه
کتابداری و دکومانتاسیونتألیف محمدنقی مهدوی و عباس اسلامیه (1362) از جمله
این واژه‌نامه‌ها بودند که توسط مرکز اسناد و مدارک علمی منتشر شدند.
ویرایش دومواژه‌نامه کتابداری و
دکومانتاسیوندر 1366 منتشر شد و مشتمل بر 3283 واژه در زمینه موضوعی کتابداری
و اطلاع‌رسانی است.
واژگان کتابداری و اطلاع‌رسانی(1376) گرد آورده ابوالفضل هاشمی و ملیحه ناظم، شامل برابر نهاده‌های مؤلفان و مترجمان ایرانی برای واژه‌های غیرفارسی است و نوعی واژه‌نامه استنادی محسوب می‌شود. این فرهنگ 000,13 مدخل فارسی به انگلیسی و 000,10 مدخل انگلیسی به فارسی دارد. این واژه‌ها از پانویس‌ها، واژه‌نامه‌های آخر کتاب‌ها، و معادل‌های متن کتاب‌ها و مقالات تخصصی استخراج شده‌اند و به‌گونه‌ای تنظیم شده که استفاده‌کننده می‌تواند از میان برابر نهاده‌های موجود، آنچه را که مناسب می‌یابد، برگزیند. در بخش انگلیسی این واژه‌نامه، تمامی معانی واژه‌ها به همراه نام شخص و اثری که واژه در آن به‌کار رفته، آورده شده است (:2 مقدمه).
ویرایش دومواژگان کتابداری و اطلاع‌رسانی(1379)، شامل 000,15 واژه در بخش انگلیسی و 000,22 واژه در بخش فارسی است که از 871 منبع (کتاب و مقاله) کتابداری و اطلاع‌رسانی استخراج شده‌اند (:3 38).
تولید و تهیه واژه‌نامه‌های کتابداری در سال‌های اخیر رونق بیشتری گرفته است.فرهنگ جامع مرجع‌شناسیتألیف محمدرضا محمدی‌فر (1376) وفرهنگ فشرده کتابداری و اطلاع‌رسانیترجمه اثری از استلا کینن توسط فاطمه اسدی کرگانی (1378) از آن جمله‌اند.
فرهنگ چندزبانه ویژه حفاظت و نگهداری مواد کتابخانه‌ای، با عنوانفرهنگ حفظ و نگهداری مواد کتابخانه و بایگانی انگلیسی ـ فارسیدر 1381 با ترجمه حسن هاشمی میناباد منتشر شد. در این فرهنگ علاوه بر واژه انگلیسی و معانی فارسی آن، معادل‌های اسپانیولی، آلمانی، ایتالیایی، فرانسوی، و روسی نیز آورده شده است. اثر دیگر در این سال،اصطلاحنامه اطلاع‌رسانی و کتابداری(1381) است که علی حسین قاسمی آن را ترجمه کرده است. این اثر مشتمل بر سرعنوان‌های موضوعی است.
فرهنگ‌های اختصارات
نیز در سال‌های اخیر به سبب استفاده زیاد از کوتاه‌نوشت کلمات به‌جای کلمات اصلی
رایج شده است (:1 175). در موضوعات خاص مانند علوم کتابداری و اطلاع‌رسانی نیزفرهنگ
اختصارات علوم کتابداری و اطلاع‌رسانی(1383) از جمله فرهنگ‌های اختصاری است
که به‌فارسی توسط محمد کاردان نشاطی، عرفان لطفی، و شیرین اکبری ترجمه و
توسط نشر چاپار منتشر شده است. در
این فرهنگ، کلیه واژه‌های اختصاری به‌صورت الفبایی آورده شده و واژه کامل به همراه
معنی فارسی آن نیز آمده است.
مآخذ:1)مرادی، نورالله.مرجع‌شناسی: شناخت خدمات و کتاب‌های مرجع. تهران: فرهنگ معاصر، 1376؛)2هاشمی، ابوالفضل.واژگان کتابداری و اطلاع‌رسانی. تهران: هیأت امنای کتابخانه‌های عمومی کشور، دبیرخانه، ؛1376)3"واژگان کتابداری و اطلاع‌رسانی یک واژگان استنادی است: نقد و بررسی واژگان کتابداری و اطلاع‌رسانی در گفت‌وگو با ابوالفضل هاشمی".کتاب ماه (کلیات). س. پنجم، 2 (بهمن 1380): 38-؛41
4)Reitz, Joan M. "Online Dictionary of Library and Information Science(ODLIS)". [On-line]. Available: http:// www.lu.com/odlis/ [12 Mar.2005]
