کتابداری تلخ است اما...

 

کتابداری تلخ و کتابدار خسته است؛
به اندازه سکوت سنگین کتابخانه؛ دعوای اعضا در سالن مطالعه؛
به قدر نبرد دو نوجوان در مناطق کم برخوردار بر سر مجلات آشپزی؛
کلنجار فرد برخوردار برای تخفیف مبلغ ناچیز؛
به اندازه کتاب سالم رفته و برگه برگه برگشته؛
به تعداد کتاب های ناموزون هنر و رمان های عامه پسند؛ قفسه های درهم و خاک گرفته؛
به تعداد محتوای تولید شده عامه ناپسند در فضای مجازی و داد و ستد لایک میان فقط، همکاران؛
به تعداد اعضای جعلی و امانت‌های خیالی و برنامه‌های پوشالی؛
و به طول سال‌ها ماندن، تنها برای پاسخ به حتی یک سوال تا تمام تلخی ها پایان یابد؛

کتابخانه های عمومی؛ کمیت یا کیفیت

تعداد کتابخانه های عمومی در کشور هر چند که همچنان به نسبت استاندارد جهانی قابل قبول نمی‌باشد و به گفته منابع معتبر برای رسیدن به این استاندارد باید ارتقای پنج برابری داشته باشیم، با این وجود نباید کیفیت را فدای کمیت کنیم.

بر اساس اطلاعات موجود حداقل در شهرهای بزرگ، اگر به لحاظ نسبت فضای کتابخانه‌ای به جمعیت، شرایط خوبی نداشته باشیم، چندان هم اوضاع بدی نداریم ولی اشکال اساسی در خدمات دهی عمومی و جذب مخاطب است که این چنین با ضعف فرهنگی و حد پایین سرانه مطالعه روبرو هستیم. خدمات‌دهی و جذب مخاطب را باید الویت اصلی وظایف کتابخانه‌های عمومی دانست و به تبع آن طرح و برنامه شکل‌گیری تا خط مشی فعالیت‌ها را تدوین نمود. متاسفانه آنچه می‌بینیم با آنچه باید بسیار متفاوت است به طوریکه:

1. مکان اغلب کتابخانه‌های عمومی به لحاظ دسترسی، آرامش محیط و مَعبر بودن با استانداردها بسیار فاصله دارد. به عنوان مثال، معمولا کتابخانه‌های عمومی در ایران، جنب یا داخل پارک‌ها قرار گرفته‌اند که به لحاظ بصری و دسترسی موقعیتی ایده‌آل به نظر می‌رسد در صورتی که پارک در شرایط استاندارد و سالم قرار داشته باشد که متاسفانه اکثر پارک‌ها از نظر سلامت اجتماعی و فرهنگی زیر خط فقر می‌باشند. این چنین نیز هست که زمین‌های واگذاری شده جهت احداث کتابخانه، زمین‌های با ارزشی نیستند که اگر بودند به کتابخانه‌ها اختصاص نمی‌یافتند. البته نباید در این مورد از بودجه بسیار ناچیز نهاد کتابخانه‌های عمومی غافل شد.

2. طراحی و معماری کتابخانه‎‌ به لحاظ استفاده مفید از تمامی فضا، جاگیری بخش‌های مختلف، استفاده از نور طبیعی و بسیاری از موارد دیگر، دور از اصول معماری و کتابداری می‌باشد. متاسفانه جدا از اختصاص زمین در مکان‌های نامناسب، بسیاری از کتابخانه‌های عمومی در ساختمان‌هایی که با نیت کتابخانه طراحی و ساخته نشده است شکل گرفته‌اند که در صورت طراحی هدفمند با نظر مهندسین معمار و متخصصین کتابدار، نتیجه به شکل  محسوسی متفاوت خواهد بود. در حال حاضر ساختمان کتابخانه و خدمات جنبی کتابخانه‌ای در فضای بیرونی و قابل مشاهده، که خود یکی از جذابیت‌های کتابخانه باید ‌باشد، به دست فراموشی سپرده شده است.

3. نتیجه‌ مبنا قرار دادن استانداردهای جهانی به لحاظ فضای کتابخانه‌ای نسبت به جمعیت، تحت تاثیر قرار گرفتن کیفیت برای رسیدن به کمیت است. قطع به یقین، هرچه به فضا، منابع و خدمات فرهنگی کتابخانه اهمیت آماری دهیم به همان نسبت از ثمره مستند و معتبر فاصله می‌گیریم. در شرایط مالی کنونی، هزینه‌های مصرفی، هزینه خرید و نگهداری زمین و ساختمان و هدر دادن نیروی انسانی در کتابخانه‌هایی که با استقبال کمی مواجه هستند، یک اشتباه اقتصادی نابخشودنی می‌باشد.

در واقع می‌توان در هر شهر تعدادی از کتابخانه‌هایی که استقبال کمی از آن‌ها می‌شود و به نوعی بدون کارایی لازم تنها هزینه‌‌ساز هستند را تعطیل و هزینه‌های صرفه جویی شده و نیروی انسانی آن‌ها را در کتابخانه‌های مهم‌تر به کار گرفت. بدین ترتیب و باتوجه به شرایط بودجه‌ای، از کمیت کاسته و به کیفیت افزوده‌ایم و تعداد بالای کتابخانه‌های متوسط و ضعیف را به تعداد کمتر کتابخانه‌های استاندارد با خدمات‌دهی اصولی تبدیل کرده‌ایم.

در نظر داشته باشیم آمار تنها کارکرد آماری دارد، نه نتیجه‌ی کاربردی. استفاده از اعداد و ارقام زمانی مفید است که در جهت رونق کسب و کار و حرفه و هدف از پیش تعیین شده آن باشد نه اینکه تمام فعالیت‌ها و برنامه جهت بهبود اعداد و ارقام.

محاسن و معایب تعطیلی کتابخانه های عمومی

با گذشت حدود چهار ماه از شیوع بیماری کرونا، کتابخانه های عمومی که از ابتدای این همه گیری تعطیل شدند، هنوز به مرحله ارائه خدمات حضوری نرسیدند. با این وجود تعطیلی کتابخانه ها و ارائه خدمات غیر حضوری بدون پیش زمینه لازم هم، تاثیر منفی چشمگیری نداشته و فارغ از بی مکانی عده ای پشت کنکوری، نگرانی اعضایی که پیش از شیوع کرونا کتاب به امانت برده اند بابت جریمه های دیرکرد و البته دلتنگی اندک افرادی که با منابع کتابخانه های عمومی انس گرفته اند، دلیلی برای بازگشایی تا نابودی کامل کرونا وجود ندارد؛ در مقابل چه بسا عدم خدمات حضوری، بخش های خالی ردیف بودجه ای نهاد را پر کند. بدین صورت که با تعطیلی کتابخانه ها مصرف آب، برق،گاز و صد البته تلفن به صفر رسیده (البته در حال حاضر هم این هزینه ها صورت می گیرد و هم خدمات ارائه نمی شود) و این هزینه ها که در اکثر کتابخانه ها چند برابر درآمد آنها از حق عضویت می باشد، در خزانه نهاد جهت پرداخت حقوق کارمندان پس انداز می شود.

شاید رویه تا این اندازه سیاه نباشد، با این وجود باید واقعیت ها را بیان و درک کنیم تا حداقل خاکستری شویم و بمانیم. واقعیت این است که کتابخانه های عمومی جایگاه نه مهم، که متوسطی هم در امور و برنامه های فرهنگی کشور ندارد و اینگونه به نظر می رسد که بود و نبود آن جز در مواردی که پیشتر بیان شد خللی در روند فرهنگی کشور و کم و زیاد سرانه مطالعه وارد نکند.

بدون تعارف، یا از ابتدا اصول کتابداری و مدیریت کتابخانه را نمی شناختیم یا مدت هاست آن را فراموش کرده ایم، که اینگونه دست به دامان فعالیت هایی شده ایم که تنها به زیست نباتی کتابخانه منجر می شود.

"سیاه می بینیم، باشد که خاکستری شود."

نگاه جامعه به کتابدار و کتابداری

به اینکه وضعیت علاقه‌مندی به رشته و شغل کتابداری در کشورهای توسعه یافته در چه شرایطی قرار دارد و اصلا جزو مشاغل مورد علاقه آنها محسوب می‌شود یا نه، کاری نداریم ولی آنچه در جامعه ما به وضوح قابل مشاهده است، گرایش اغلب دانش‌آموزان به رشته های اسم و رسم‌دار پزشکی و مهندسی بوده که آمار و ارقام ورودی دانشگاه ها نیز موید این مطلب می‌باشد؛ در این شرایط اگر تنها رشته‌های مهندسی را در نظر بگیریم و سایر رشته‌ها را حذف کنیم، باز هم جایگاه کتابداری در بین محبوب‌ترین رشته‌ها، حتی دو رقمی هم نخواهد بود؛
اما روی دیگر ماجرا محبوبیت کتابداری در بین خود کتابداران و دانشجویان کتابداری است که متاسفانه به قدری کاهش یافته که اگر ذره‌ای علاقه و امید به این رشته داشته باشید دچار یاس فلسفی خواهید شد؛ پس این محبوبیت حتی در بین دانش آموخته‌ها و شاغلین هم یافت نمی‌شود؛
حال اگر بخواهیم بسیار کوتاه و کلی دلیلی بر این مشکل بیان کنیم (قطعا سخن از مشکلات نیاز به مقاله ای چند ده صفحه ای دارد) وظایف و حیطه فعالیت کتابداران، و اهداف دانشجویان کتابداری که در حال حاضر کاملا نادرست، تعریف و یا برداشت شده ابتدایی‌ترین خشت‌های دیوار کج کتابداری در ایران می‌باشند که جامعه را هم به اشتباه انداخته است و باید پیش از رسیدن به ثریا اقدام به مرمت آن نمود.
باید این واقعیت را بپذیریم که در نبود کتابداران کوچکترین خللی در روند فعالیت کتابخانه‌ها به وجود نخواهد آمد و آنچه ما از آن با عنوان تخصص یاد می‌کنیم، توسط مراجعین با کمترین آموزش میسر خواهد شد و قطعا ما نگهبانان کتاب خوبی هستیم.
پ.ن.۱. هرکسی میتونه کتاب داشته باشه ولی نمیتونه کتابدار باشه حتی اگه مدرک تحصیلی و شغلش کتابداری باشه؛
پ.ن.۲. میزان محبوبیت و شناخت جامعه از شغل کتابداری رو می‌توان به راحتی با پرس و جو از اطرافیان درک کرد؛
پ.ن.۳. بدون شک کتابخانه‌ها زیر مجموعه سازمان فنی و حرفه‌ای نیستند.

حکایت همچنان باقی‌ست... (۴)

روزی روزگاری در ناکجا آباد، چند نگهبان نمای کتاب، به جهت رهایی از تعهدات و بی‌اطلاع از چند و چون کار و به یقین نادانسته و در پی خشنودی والا مقامات چنان آب در هاون کوبیده که گویی نان حلال را نشانه می‌روند‌.
کتب را ندیدند مگر بر زیر هنرها و حرفه ها، و چه شادمانند که خدمت می‌نمایند.
نادانی از سر تجسس سوالی نمود که ای بزرگواران آش دوغ را با چند کتاب برابری می‌کند؟ خانم والده هفت روزی، هشت وعده آن را به خوردمان می‌دهد؛ خود گمان می‌برم نیمی از ادبیات روس را بلعیده‌ام.
یکی از نگهبان نماها بفرمود که گمان می‌برم لب به تمسخر ما گشوده‌ای.
نادان بگفت: خشنودم که دانستی.

ذهن ماورایی کتابداران

از مهمترین وظایف کتابداران ( به خصوص در کتابخانه های عمومی) شناسایی مخاطبین بالقوه (بخشی از جامعه هدف که عضو کتابخانه نمی باشند) و تبدیل آنها به مخاطب بالفعل (عضو کتابخانه) می باشد. گرچه این فرایند در ظاهر چندان پیچیده به نظر نمی رسد، با این حال ایجاد جذابیت با توجه به امکانات و شرایط فرهنگی موجود بسیار دشوار است. ولی با افتخار،کتابداران ایرانی و در سطح بالاتر و تاثیرگذارتر،عزیزان تصمیم گیرنده، با همت و تلاش شبانه روزی و استفاده از نیروهای کارآمد داخلی، توانسته اند به راهکاری بسیار خلاقانه در جهت جذب مخاطب دست یابند. هرچند استکبار جهانی ممکن است این رفتار را حتی استفاده از نیروهای ماورای طبیعی تلقی کند، با این حال ما همچنان با تمام وجود پشت سربازان فرهنگی و نه چندان گمنان خود خواهیم ایستاد.

جذب اعضای بالقوه بدون حضور فیزیکی در کتابخانه و در حالی که روحشان هم از تبدیل شدن به عضو فعال و کتابخوان بی خبر است، با هر منطقی جور در نیاید، با منطق آماری کشور به شکل عجیبی ایاغ است.در واقع ما به راهکاری دست یافته ایم که به یکباره اعضای یک کتابخانه گاهی از جامعه ی مخاطب  آن (افرادی که شرایط استفاده از کتابخانه را دارند) فراتر می رود و این یعنی رشد فرهنگی به صورت یهویی؛

کیست بر این باور صحه نگذارد که مطالعه مسکنی است بر درد بی فرهنگی و بی سوادی و عضویت در یک کتابخانه قدم اول برای خواندن. تنها مشکل این طرح علمی اینست که باید منتظر ماند تا این "افرادِ یهویی" گذرشان به کتابخانه بیافتد و آنها را از عضویتشان در کتابخانه مطلع کنیم که در نود و پنج درصد موارد این اتفاق هیچگاه نمی افتد.

کار از ابراز تاسف گذشته؛

 به گزارش ایرنا، در حال حاضر دو میلیون و 808 هزار معتاد در کشور بسر می برند، و به گزارش نهاد کتابخانه های عمومی کشور، اعضای فعال کتابخانه های عمومی، یک میلیون و هشتصدو هشتاد هزار نفر می باشند. نکته اینجاست که از تعداد مصرف کنندگان مواد مخدر  آمار دقیقی وجود ندارد و بدون شک مصرف کنندگان عزیزی هم هستند که در خفا و بدون ریا مصرف می کنند؛ اما آمار اعضای کتابخانه های عمومی به لطف وجود نرم افزار سراسری و آنلاین، دقیق و صحیح می باشد. البته برخلاف آمار معتادین محترم که رقم واقعی به نظر بیش از آمار اعلام شده است، تعداد اعضای کتابخانه های عمومی که واقعا فعال باشند و از کتابخانه استفاده کنند، بسیار کمتر از آمار موجود است؛ برای اثبات این سخن کافیست سابقه کارکرد اعضای رایگان که در روز کتاب و کتابخوانی ثبت نام نموده اند را بررسی کنیم که از 24 آبان یکسال تا 24 آبان سال بعد حتی برای دریافت کارت عضویت هم مراجعه نمی کنند و جالب تر اینکه مشاهده شده اصلا روح عضو جدید از عضویت در کتابخانه خبر ندارد.

خط مشی دوستان ناباب و متصدیان فرهنگ در جذب افراد متفاوت است و آمارها نشان از موفقیت بی چون و چرای ساقی ها دارد. یک دلیل آن اینست که مشوقان مصرف علاقه ای به آمارسازی ندارند و در واقع کیفیت را بر کمیت ترجیح می دهند ولی در بحث فرهنگ همیشه کمیت بر کیفیت ارجح بوده و آمارسازی به یکی از وظایف متولیان فرهنگ تبدیل شده.

دلیل دیگر تفاوت قیمت کتاب و مواد مخدر است. طبق گزارش تابناک، گزارش‌های میدانی نشان می‌دهد که قیمت هر گرم شیشه در بازار 60 هزار تومان است و تریاک گرمی 4 هزار تومان، حشیش 3 هزار تومان و هروئین نیز 3 هزار تومان به فروش می‌رسد. در مورد کتاب اما، برای خرید یک رمان عاشقانه ایرانی باید مبلغی در حدود سی هزار تومان هزینه کنید که اصلا به صرفه نیست. البته هزینه عضویت در کتابخانه های عمومی مبلغی بین پانصد تومان تا هفت هزار تومان برای مدت یکسال با قابلیت استفاده در تمام کتابخانه های عمومی کشور می باشد که مبلغ بسیار ناچیزیست ولی به دلیل منابع محدود و نه چندان پرطرفدار توانایی جذب مخاطب را ندارد.

بدین ترتیب گرایش جوانان و نوجوانان به هرچه غیر از کتاب (در بدترین حالت مواد مخدر) تعجب آور نیست؛ کار از ابراز تاسف گذشته؛ باید گریه کرد به حال وضع موجود؛ امیدی به مسئولین نیست، خودمان مراقب خوبی های جامعه باشیم اگر همچنان چیزی از آن باقی مانده باشد.

پ.ن.1. البته این آمار مربوط به اواخر سال 94 می باشد ولی این توضیح تابناک هم خواندنیست: "این اعداد نشان می‌دهد که متاسفانه تورم هم موجب افزایش قیمت مخدرها نشده و قاچاقچیان و حامیان آنها تحت هر شرایطی قیمت مواد مخدر را پایین نگه می‌دارند تا جوانان به سهولت بتوانند این مواد را تهیه کنند".

  پ.ن.2. تلاش عمده فروشان، خرده فروشان و ساقی هایی که در سرما و گرما همیشه در دسترس هستند و با وجود تمام تحریم ها و سنگ اندازی ها، نه تنها شاهد افزایش قیمت نبودیم بلکه در برخی مواد مصرفی کاهش قیمت هم داشتیم قابل ستایش است. مسئولین که این تلاش ها را نادیده گرفتند، امیدواریم اجرشان را آن دنیا کامل دریافت کنند. 

آشنایی با شغل کتابدار

ای استخدام: اگر شما انسان منظمی بوده و کار با افراد را دوست دارید و همچنین برای دانش و اطلاعات ارزش قائل هستید، کتابداری مناسب شماست. کتابدار هر روز در کتابخانه خدمات مختلفی ارائه می کند.

کتابدار در کتابخانه های عمومی و یا کتابخانه سازمانها مانند دانشگاه ها، مدارس و بیمارستانها کار می کند. در شغل کتابداری باید در ارائه خدمات به مشتریان بسیار با دقت عمل کرده و نیز برای تحقیق کردن و کسب برخی از اطلاعات بتوانید به خوبی از کامپیوتر استفاده کنید. همچنین باید مهارت های نوشتاری خوبی داشته باشید. شما می توانید برای ورود به شغل کتابداری تحصیلات دانشگاهی داشته و یا به عنوان دستیار کار خود را آغاز کرده و در طول کار آموزش های لازم را کسب نمایید.

ساعت کاری کتابدار معمولا به صورت تمام وقت است. البته در برخی از کتابخانه ها در شرایط خاص شبها و بعضی از روزهای تعطیل را هم کتابدارها کار می کنند مثلا زمان های نزدیک به کنکور دانشگاه ها و یا امتحانات دانشجویان. البته امکان انجام این کار به صورت پاره وقت و یا اشتراکی (ساعاتی از روز) با سایر همکاران نیز وجود دارد.

در ادامه اطلاعاتی راجع به وظایف کتابدار، مهارت و توانمندی های مورد نیاز کتابدار، تحصیلات لازم برای ورود به شغل کتابداری، بازارکار و آینده شغلی کتابداری، درآمد کتابدار و تیپ های شخصیتی مناسب برای کتابداری ارائه می شود.

گاراژ کتاب

کمی عامیانه :

کار فرهنگی در نهاد های مربوطه متاسفانه در حد یک رویاست که کتابخانه های عمومی هم از این قائله مستثنا نیستند؛

امروز با توجه به سیاست های به کاربرده شده در نهاد کتابخانه، به نوعی میشه کتابخانه های عمومی رو به گاراژ کتاب تشبیه کرد.

به این ترتیب تعریف کتابخانه عمومی عبارت است از:

کتابخانه های عمومی یا گارژهای کلاسیک کتاب(استفاده برای عموم آزاد است ولی شرایط محیا نمی باشد) به مکانی اطلاق می شود که کمیت کتاب در آن بیشتر و کیفیت کتاب ها معمولا کمتر از کتابخانه های شخصی می باشد؛ تامین منابع در این مکان به شیوه هردمبیل بوده و هیچگونه منطقی در کف دست های پشت پرده نمی باشد و خواست مراجعه کننده حکم آلبالو رو برای تامین کنندگان منابع دارد؛ آنچه در این مکان به شدت با چشم برخورد می کند(معادل تند اصطلاح به چشم می آید) نارضایتی تمام اقشار جامعه با هر سن، علاقه و عقیده می باشد که در پی چندبار تکرار کلمه نداریم توسط مسئول گاراژ در قبال خواسته مراجعه کننده به وجود می آید.

کتابدار یا مسئول گاراژ : تخصص و تحصیلات برای مسئول این مکان در حد کشک بوده و حتی در مواردی شخص مسئول رو با هویج برابری می دانند؛ از مهمترین فعالیت های وی امانت و تحویل منابع و تعمیر آن ها و در نهایت (حد نهایت فعالیت های یک مسئول کاربلد و نورچشمی) برگزاری برنامه های هفتگی و ماهیانه معرفی کتاب برای خشنودی دیگران بدون هیچگونه تاثیرگذاری چشمگیر و حتی غیر چشمگیر می باشد؛

" اصولا کار فرهنگی ربطی به کتابخانه ها نداره؛ یعنی به کسی ربطی نداره؛ در واقع فرهنگ همان کشک و کشک همان هویج و ..."

"امیدواریم پیش نیاد آنچه به روز فرهنگمون پیش خواهد آمد"

افزایش مخاطب کتابخانه ها

بی مقدمه...
زمانی که ما در رشته کتابداری درس می خوندیم (ادعایی مبنی بر پر سابقه بودن ندارم) کتابخانه های مختلف بر مبنای وظایف و خدمت رسانی که داشتند تعریف می شدند. کتابخانه عمومی، دانشگاهی، تخصصی، کودکان و ...
آنچه که الان می بینیم گویا بین کتابخانه ها تداخل وظیفه به وجود آمده که هم می تونه سهوا باشه هم عمدا. بماند که کتابخانه های دانشگاهی چندان پر مغز؟!؟ نیستن یا شاید تعداد کتابخانه های تخصصی در کشور چندان چشمگیر نباشه، کتابخانه عمومی و کودکان که زیاد داریم؛ واقعا وظایف این دو کتابخانه رو نمی تونیم تفکیک کنیم؟؟
درسته که کتابخانه های عمومی باید بخش کودک داشته باشند (البته با کتابدار تخصصی کودک) و کودکان هم بخشی از تعریف وظایف عمومی کتابخانه است اما اینکه تمام وقت، انرژی و سرمایه کتابخانه به کودکان تعلق بگیره به نظر جالب نمیاد (کافیه سری به پورتال ادارات استانی نهاد بزنید). برداشتی که از این اتفاق دارم اینه : از اونجایی که جذب جوانان و مخاطب بزرگسال کار دشواریه و نیاز به علم و تخصص کتابداری داره، نهاد کتابخانه ها و به دنبال آن کتابداران با دعوت از دانش آموزان مدارس هم تعداد بازدید از کتابخانه ها را افزایش می دهند هم خودشون رو جزو فعالان فرهنگی جا می زنن. با این وجود اگه بازدید دانش آموزان مقطعی نبود و کمبود منابع و نیروی انسانی در کتابخانه ها وجود نداشت و قشر کودک و نوجوان واقعا جذب کتابخانه و کتابخوانی می شدند ملالی نبود، لکن درد اینجاست که این فعالیت ها جز تبلیغ پشت پرده دیگه ای نداره.
شکی نیست جذب و حفظ ارتباط قشر جوان و بزرگسال با کتابخانه کار دشواریست و با امکانات و منابع کتابخانه ارتباط مستقیم داره که به این لحاظ بسیار ضعیف هستیم ولی با این حال راه های بهتری هم غیر از عقب نشینی و پناه بردن به کودکان هست که شخصا در این زمینه هم هیچ ادعایی ندارم؟!؟
پ.ن. پختن آش نذری در کتابخانه یا آوردن هیئت زنجیر زنی (شامل طبل و سنج و ...) از دیگر راه های افزایش مخاطبین کتابخانه هاست که به دلیل دیر هضم بودن این اتفاقات نظری در موردشون ندارم.