مارک چیست؟

مارک یا فهرستنویسی ماشین‌خوان، نظام برچسب‌گذاری عناصر کتابشناختی برای ذخیره الکترونیک است و با استفاده از آن می‌توان داده‌های موجود در یک فهرستبرگه را به‌گونه‌ای آماده ساخت که برنامه موجود در رایانه بتواند همه آنها را بخواند و برابر دستور بر روی هر داده عمل کند.

تاریخچه.پیشینه مارک از اواخر دهه 1950 آغاز می‌شود، یعنی زمانی که در کتابخانه کنگره امریکا امکان تهیه داده‌های فهرستنویسی به شکل ماشین‌خوان مورد بررسی قرار گرفت. تلاش‌هایی که در این زمینه انجام شد سرانجام به تهیه فرمت مقدماتی منجر شد که مارکِ یک نام گرفت. مارک یک، پس از هشت ماه آزمایش در شانزده کتابخانه که نماینده انواع کتابخانه‌های امریکا بودند و با بهره‌گیری از همکاری نمایندگان کتابخانه ملی بریتانیا، در ژانویه 1968 با عنوان>فرمت مارک دو:فرمت تبادل داده‌های کتابشناختیانتشار یافت. 

نسخه مقدماتی فرمت مارک دو متعلق به کتابخانه ملی بریتانیا، که کار بر روی آن تقریبآ همزمان با مارک دو کتابخانه کنگره آغاز شده بود، در ژوئن 1968 بانام>طرح‌های خدماتی رکورد مارک منتشر شد. کتاب>خصوصیات مارک دو کتابخانه ملی بریتانیا مدتی بعد، یعنی مارس 1969، به چاپ رسید.

 

مارک کتابخانه ملی بریتانیا که بعدها به‌نام مارک انگلستان شهرت یافت، از همان آغاز، مسیری جدا از مارک کتابخانه کنگره، که بعدها بیشتر مارک امریکا نامیده شد، در پیش گرفت. از جمله مهم‌ترین عواملی که بر این جدایی تأثیر گذاشت، تفاوت میان ویرایش‌های بریتانیایی و امریکایی قواعد فهرستنویسی انگلوامریکن بود. عامل مهم دیگر، کاربرد متفاوت این دو مارک بود: مارک امریکا در مرحله نخست، برای تهیه رایانه‌ای فهرستبرگه‌های کتابخانه کنگره به‌صورت فهرستگان ملی (ان.یو.سی.) طراحی شد، در حالی که مارک انگلستان برای تولید رایانه‌ای کتابشناسی ملی بریتانیا (بی.ان.بی.) ساخته شد.

 

فرمت‌های ملی که بعد از این دو فرمت ساخته شدند هر یک به دلایلی برمبنای یکی از دو فرمت فوق طراحی شدند. مثلا فرمت‌های مارک کانادا در 1974؛ مارک فرانسه، به نام اینترمارک ، در 1974؛ و مارک اسپانیایی؛ به‌نام ایبرمارک، در 1976؛ از جمله فرمت‌هایی بودند که بر پایه مارک امریکا ساخته شدند. از سوی دیگر، مارک استرالیا در 1973؛ مارک تایلند در 1976؛ مارک ایتالیا، به نام آنا مارک، در 1977؛ و مارک سنگاپور، به‌نام سینگ مارک، در 1979 از فرمت‌هایی بودند که برپایه مارک انگلستان ساخته شدند.

هنگامی که در 1977 فرمت مارک جهانی به‌نام یونی‌مارک، به‌عنوان راه حلی برای مشکل فرمت‌های متفاوت (که امکان تبادل رایانه‌ای داده‌ها را دشوار ساخته بودند) توسط مهار جهانی کتابشناختی و برنامه مارک بین‌المللی ایفلا پدید آمد، تحولی در ساخت فرمت‌های مارک ایجاد شد. با پیدایش یونی مارک، شماری از فرمت‌های بعدی به سوی این مارک نوین گرایش یافتند. فرمت‌هایی مانند مارک افریقای جنوبی، به‌نام سامارک،در 1980؛ مارک ژاپن در 1981؛ مارک تایوان، به نام مارک چینی، در 1981؛ و مارک کرواسی در 1989، جزء نخستین فرمت‌هایی بودند که برپایه یونی‌مارک طراحی شدند. کشورهای دیگر از جمله ایتالیا، فرانسه، هند، و یونان نیز به‌زودی به این گروه پیوستند. آمار نشان می‌دهد که تا 1994، بیست کشور به‌طرق گوناگون از فرمت یونی مارک استفاده می‌کرده‌اند. تا 1999 نیز، حداقل 51 مؤسسه در 41 کشور، برای پردازش یا تبادل داده‌ها از یونی‌مارک استفاده می‌کردند.

اکنون دو گرایش در روند تولید مارک‌ها به‌چشم می‌خورد: گرایش اول، طراحی فرمت‌های ملی برمبنای یکی از دو فرمت یونی‌مارک و مارک امریکا؛ زیرا مارک انگلستان، به‌دلایلی، از این نقطه‌نظر کمتر مورداستفاده قرار می‌گیرد. گرایش دوم، روند روبه‌افزایش تلاش برای یکسان‌سازی هرچه بیشتر فرمت‌هاست؛ زیرا هرچه تفاوت‌های موجود میان فرمت‌های مختلف کمتر شود امکان تبادل رایانه‌ای داده‌های فهرستنویسی و کتابشناختی بیشتر می‌شود. از جمله این تلاش‌ها می‌توان به دیدار نمایندگانی از کتابخانه کنگره امریکا و کتابخانه بریتانیا در 1994 اشاره کرد که با هدف هماهنگ‌سازی و ساده‌سازی دو فرمت مارک امریکا و مارک انگلستان، در راستای افزایش سازگاری میان دو فرمت، انجام گرفت.

مارک ایران.نخستین بررسی‌ها بر روی فرمت مارک ایران را نگارنده در قالب رساله دکترای خود در 1946 انجام داد و در آن فرمت یونی‌مارک به‌عنوان مبنای گسترش مارک ایران پیشنهاد شد .

کتابخانه ملی ایران سه سال پس از آغاز فهرستنویسی رایانه‌ای در 1376 طرحی را در مورد "مارک ایران" به شورای پژوهش‌های علمی کشور پیشنهاد کرد. کتابخانه ملی در فروردین 1377 کمیته ملی مارک ایران را تشکیل داد و مارک جهانی را برای ایران برگزید و آن را با نیازهای فهرستنویسی کتاب‌های فارسی و عربی برمبنای تجربیات کتابخانه ملی منطبق کرد. مارک ایران فرمتی است برای ذخیره، بازیابی، و تبادل اطلاعات کتابشناختی که برمبنای استانداردهای
بین‌المللی توصیف کتابشناسی (آی.اس.بی.دی.) و با درنظر گرفتن ویژگی‌های فهرستنویسی فارسی بر اساس فرمت یونی مارک طراحی شده است.

دستنامه مارک ایران به‌عنوان نخستین تجربه کتابخانه ملی فقط برای تک‌نگاشت‌ها تهیه شده است و پیایندها، مواد دیداری و شنیداری، مواد جغرافیایی، و فایل‌های رایانه‌ای را دربرنمی‌گیرد.

(برگرفته از دایره المعارف کتابداری و اطلاع رسانی)

فدراسیون بین‌المللی آرشیوهای تلویزیون (فیات)

فیات مؤسسه‌ای غیرانتفاعی و بین‌المللی است که در 13 ژوئن 1977 در رم، با شرکت و عضویت مؤسسه سخن‌پراکنی بریتانیا(BBC)، رادیو ـ تلویزیون ایتالیا(RAI)، مؤسسه ملی مواد دیداری ـ شنیداری فرانسه(INA)، و رادیو ـ تلویزیون آلمان  (ARD)تأسیس شد. در حال حاضر (سال 2005) تعداد 180 مؤسسه و آرشیو، از 70 کشور در این فدراسیون عضویت دارند. فدراسیون آرشیوهای تلویزیونی که به "فیات" (اختصار آغازین نام فرانسوی آن) شهرت دارد، حرفه‌ای‌ترین سازمان در حوزه آرشیوهای مؤسسات رادیو و تلویزیونی در دنیاست. اعضای آن عبارتند از: سازمان‌های رادیو ـ تلویزیونی دولتی و بخش خصوصی، آرشیوهای ملی دیداری ـ شنیداری، و برخی شرکت‌های فنی که با فعالیت‌های رادیو ـ تلویزیونی سروکار دارند. فیات انجمنی حرفه‌ای است که برای ایجاد روابط بهتر و بیشتر در بین آرشیوهای دیداری ـ شنیداری، آرشیوهای تلویزیونی، آرشیوهای چندرسانه‌ای، و کتابخانه‌هایی که مجموعه‌های نوارهای مغناطیسی دیداری ـ شنیداری دارند، فعالیت می‌کند. 

اهداف فیات عبارتند از: برگزاری جلسات تبادل اطلاعات و گردهمایی برای مبادله دانش و تجربه بین اعضا، تشویق اعضا به بررسی و مطالعه درباره موضوعات تخصصی برای توسعه و استفاده بیشتر از آرشیوهای دیداری ـ شنیداری، وضع و تعیین استانداردهای بین‌المللی در همه موضوع‌های اصلی مربوط به آرشیوهای رسانه‌ای دیداری ـ شنیداری، ترویج استانداردهای حرفه‌ای و به‌کارگیری آنها در آرشیوهای تلویزیونی، حمایت و یاری رساندن به آرشیوهای تلویزیونی جدیدالتأسیس، هشدار و آگاهی دادن به مسئولان آرشیوهای دیداری ـ شنیداری و حکومت‌ها نسبت به ضرورت حفظ و نگهداری منابع تلویزیونی و بهره‌گیری از آنها در مطالعات و تحقیقات تاریخی و فرهنگ روزگار معاصر.

فیات برای دستیابی به اهداف خود، گردهمایی‌های محلی و منطقه‌ای و همچنین سمینارها و کنفرانس‌های بین‌المللی برگزار می‌کند. حوزه‌های اساسی فعالیت‌های حرفه‌ای فیات که در گردهمایی‌ها و همایش‌های آن مورد بررسی قرار می‌گیرند عبارتند از: حفظ و نگهداری منابع، سیاست‌های لازم برای انتقال و تبدیل منابع تلویزیونی در محیط‌های فراداده‌ای، فهرستنویسی و سندپردازی، مدیریت رسانه‌ای، دستیابی بهتر به منابع، استفاده تجاری از آرشیوهای تلویزیونی، تشویق اعضا به تولیدات دیداری ـ شنیداری بر اساس منابع آرشیوی (به خصوص در زمینه تولیدات فرهنگی و تاریخی)، کمک به حل مسائل و مشکلات حقوقی و حقوق مالکیت فکری.

بالاترین قدرت تصمیم‌گیری و اجرایی فیات، مجمع عمومی آن است که هر دو سال یک‌بار، همزمان با برگزاری کنفرانس سالانه، تشکیل جلسه می‌دهد. همه اعضا و اعضای افتخاری فیات عضو مجمع عمومی هستند و می‌توانند در آن شرکت کنند. در مجمع عمومی، از طریق انتخابات مستقیم و با رأی اعضا، دوازده عضو شورای اجرایی برای دو سال انتخاب می‌شوند. این شورا مسئولیت اجرایی پیشبرد اهداف و مأموریت‌های فیات را برعهده دارد. رئیس شورا از طریق مجمع عمومی انتخاب می‌شود، ولی دبیرکل، خزانه‌دار، و معاون رئیس را رئیس شورا از بین اعضای شورای اجرایی انتخاب و منصوب می‌کند. فیات چهار کمیسیون تخصصی دارد:

1. کمیسیون مدیریت رسانه‌ای. وظیفه این کمیسیون، مطالعه و بررسی آخرین پیشرفت‌های فناوری در حوزه فعالیت آرشیوهای دیداری ـ شنیداری است تا بتواند اعضا را از آخرین اطلاعات و ابزارهای چند رسانه‌ای و مشکلات فنی برای حفظ و نگهداری و دیجیتالی کردن منابع آرشیوها آگاه نماید؛

2. کمیسیون تولید و برنامه. ضوابط حفظ و نگهداری، ترویج و تشویق استفاده و بهره‌گیری از آرشیوها، بازاریابی، مدیریت مالکیت حقوقی، و تعیین و اهدای جوایز فیات برعهده این کمیسیون است. فیات هر ساله به بهترین عضو که در زمینه حفظ و نگهداری منابع بهترین و بیشترین فعالیت را داشته باشد، جایزه‌ای اهدا می‌کند؛

3. کمیسیون مطالعات و پژوهش‌های تلویزیونی. وظیفه آن بررسی امکانات بهره‌گیری علمی از آرشیوهای عضو است؛ و

4. کمیسیون آموزش. مبادله دانش، برگزاری دوره‌های آموزشی (سمینارها و کارگاه‌ها)، و دوره‌های آموزش تخصصی از مهم‌ترین وظایف این بخش است. از آنجاکه مشکلات آرشیوهای دیداری ـ شنیداری، به‌خصوص در زمینه حفظ و نگهداری، به دلایل فنی یا شرایط خاص جغرافیایی، در مناطق مختلف دنیا متفاوت است، فیات اقدام به تشکیل "گروه‌های منطقه‌ای" کرده است، تا بتواند نیازهای منطقه‌ای را تأمین کنند. در این مورد می‌توان از گروه امریکای لاتین، و گروه بالتیک نام برد. این گروه‌ها می‌کوشند با برگزاری کارگاه‌ها و دوره‌های آموزشی و تبادل اطلاعات و تجربیات به آرشیوهای دیداری ـ شنیداری منطقه، که عضو فیات هستند، کمک و یاری برسانند.

فیات می‌کوشد با انتشار نشریات ادواری، کتاب، و همچنین ایجاد پایگاه اینترنتی، اعضا و علاقه‌مندان را در جریان آخرین اطلاعات و تغییرات فناوری در حوزه فعالیت‌های آرشیوهای دیداری ـ شنیداری و رسانه‌ای قرار دهد. همچنین فیات با سازمان‌های مشابه، از جمله فدراسیون بین المللی آرشیوهای فیلم (فیات)، فدراسیون بین المللی کتابداری (ایفلا) ،و فدراسیون بین‌المللی آرشیوهای صدا (آیسا) به‌خصوص در زمینه حفظ و نگهداری منابع میراث دیداری ـ شنیداری  همکاری نزدیکی دارد.

سازمان رادیو ـ تلویزیون ملی ایران، در 1356 (سال تأسیس فیات) عضو این فدراسیون شد. اما پس از انقلاب اسلامی عضویت سازمان صداوسیما در آن به حالت تعلیق درآمد.

(برگرفته از دایره المعارف کتابداری و اطلاع رسانی)

اینترانت چیست؟

اینترانت شبکه‌ای رایانه‌ای است که از زبان مشترک ارتباطی شبکه جهانی اینترنت برای تبادل داده‌ها استفاده می‌کند و تمام خدمات اینترنت، از جمله پست الکترونیکی، تار جهان‌گستر، انتقال فایل(FTP)، گروه‌های خبری  و تله کنفرانس را در شبکه‌ای اختصاصی برای استفاده‌کنندگان مشخص آن شبکه ارائه می‌دهد و لزومآ به اینترنت متصل نیست. تفاوت اساسی میان شبکه اینترانت و سایر شبکه‌ها در آن است که این شبکه براساس پروتکل‌های اینترنت نظیرTCP/IP  وHTTP  شکل می‌گیرد. هدف اصلی از نصب اینترانت‌ها تسهیل ارتباطات و به اشتراک گذاشتن منابع - اعم از سخت‌افزاری - است؛ که به اشتراک گذاشتن منابع اطلاعاتی نقش عمده‌ای در این نظام دارد.

تاریخچه.اینترانت خود تاریخچه‌ای مستقل ندارد، زیرا یکی از دستاوردهای اینترنت به‌شمار می‌رود و در واقع چند سالی پس از آنکه اینترنت پا به عرصه جهانی گذاشت، اینترانت و اکسترانت نیز پدید آمد. بنابراین، برای آشنایی با تاریخچه اینترانت، ناگزیر باید چگونگی شکل‌گیری اینترنت را مرور کرد؛ به همین سبب در دنیا سال 1995 را سال اینترنت، سال 1996 را سال اینترانت، و سال 1997 را سال اکسترانت نام‌گذاری کرده‌اند.

در ایران، از اواسط سال 1374 که نرم‌افزار سیستم عامل شبکه(NT SERVER)شرکت رایانه‌ای نت اسکیپ  وارد کشور شد، به سبب سهولت نصب اینترانت‌ها بر روی این سیستم عامل شبکه، نصب اینترانت‌ها آغاز گردید و از آن زمان تاکنون، این جریان در دنیا و ایران رشد فزاینده‌ای داشته است. به‌طور مثال، وزارت کشاورزی ایران در همان سال توانست از خدمات شبکه اینترنت استفاده کند؛ سپس اداره کل آمار و اطلاعات این وزارتخانه، با ایجاد اینترانت، اطلاع‌رسانی و ارائه خدمات به متقاضیان را با روشی آسان و سریع به انجام رساند. در این شبکه، خدمات اطلاعاتی از جمله اخبار و رویدادها، آمار کتاب‌های موجود در کتابخانه اداره کل آمار و اطلاعات و ارتباط با سایت‌های کشاورزی مربوط عرضه می‌شود. همچنین اطلاعات سازمانی و برنامه‌های کاربردی مانند نظام زراعت یا هزینه تولید محصولات کشاورزی و هواشناسی نیز در دسترس متقاضیان قرار می‌گیرد. علاوه بر آن، تصاویری از دیدنی‌های ایران همراه با موسیقی نیز قابل بازیابی است.

کاربردها.اطلاع‌رسانی، ارتباطات، بازاریابی و فروش، آموزش از راه دور، کار از راه دور، تصمیم‌گیری بهینه مدیریت بانکداری و اقتصاد و کار و کاریابی، کاربردهای اصلی اینترانت‌ها هستند. در زمینه اطلاع‌رسانی با توجه به قابلیت چند رسانه‌ای*ها و ارائه اطلاعات روزآمد، می‌توان به ارائه اطلاعات در زمینه‌های مختلف از جمله نشریات، اطلاعیه‌ها، بخشنامه‌ها، پرونده‌های کاری، اطلاعات تخصصی، اطلاعات مشتریان، رقبا و کاربران، اخبار، و جز آن اشاره کرد. ارائه الکترونیکی این اطلاعات خود موجب کاهش استفاده از کاغذ می‌شود و در نهایت کاهش هزینه و زمان را برای شرکت‌ها به دنبال خواهد داشت. از این روش می‌توان برای توزیع اطلاعات به‌دست آمده از اینترنت استفاده کرد.

در زمینه ارتباطات، اینترانت‌ها باعث تسهیل ارتباطات میان اعضای یک سازمان با مشتریان و رقبا و سازمان‌های بیرونی خواهند شد که به‌طور نمونه می‌توان به جمع‌آوری نظرات، شکایات، و آگاه کردن مدیران از مسائل را نام برد؛ یا ارتباط افراد هم اندیشه در موضوعات خاص که خود باعث ایجاد نوآوری‌ها، خلاقیت‌ها، و ابتکارها در زمینه‌های مختلف می‌شود.

در زمینه بازاریابی و فروش می‌توان تبلیغات جهت معرفی محصولات، در نهایت سفارش از مشتری، دریافت پیشنهادات و انتقادات از مشتری، انجام و پیگیری عملیات فروش، ارائه خدمات پس از فروش، انجام هماهنگی‌های لازم با مشتری و گزارش پیشرفت سفارش به مشتری و به‌طور کلی فروش از راه دور را نام برد.